iBam భాగవతం ఆణిముత్యాలు

తృతీయ స్కంధం

3-1 శ్రీ మహిత వినుత... (కందము)
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
శ్రీమహిత వినుత దివిజ
స్తోమ! యశస్సీమ! రాజసోమ! సుమేరు
స్థేమ! వినిర్జితభార్గవ
రామ! దశాననవిరామ! రఘుకులరామా!

iBAT సందర్భం

పోతనగారు మూడవ స్కంధం రచనను ప్రారంభిస్తూ సంప్రదాయాన్ని అనుసరించి తన కృతిపతి శ్రీరామచంద్రుని గుణగణాలను పేర్కొంటూ ఇలా ప్రార్థిస్తున్నారు.

iBAT తాత్పర్యము

వాక్కుల సంపదలతో దేవతలు గుంపులు గుంపులుగా చేరి నిన్ను స్తుతిస్తూ ఉంటారు. నీ కీర్తి చిట్టచివరి అంచులకు చేరినట్టిది. రాజులందరూ తారలు అనుకొంటే నీవు వారిలో చంద్రుడవు బంగారుకొండవలె సుస్థిరంగా నిలువగలవాడవు. ఇరవైయొక్క పర్యాయాలు రాజులనందరినీ ఊచకోతకోసిన పరశురాముడు నీచేతిలో చిత్తుచిత్తుగా ఓడిపోయాడు. పదితలల పెద్దరక్కసుడు రావణుడు నీతో పోరాడి ఘోరమైన చావు చచ్చాడు. స్వామీ! రఘువంశం నీవలన గొప్పమహిమను, అందచందాలనూ పొందింది. స్వామీ! అట్టి నీవు నాకవిత్వాన్ని ఆలకించి నన్ను ధన్యుణ్ణి చెయ్యి, స్వామీ!
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
శ్రీ = శుభకర మైన; మహిత = మహిమ కలవాడ; వినుత = పొగడు తున్న; దివిజ = దేవతల {దివిజులు - స్వర్గమున ఉండు వారు, దేవతలు}; స్తోమ = సమూహము కలవాడ; యశః = కీర్తికి; సీమ = హద్దు యైన వాడ; రాజ = రాజులలో; సోమ = చంద్రుడా; సుమేరు = మేరుపర్వతము వలె; స్థేమ = స్థైర్యం కలవాడ; వినిర్జిత = జయింప బడిన; భార్గవరామ = పరశురాముడు కలవాడ {భార్గవ రాముడ - భర్గుని యొక్క రాముడు}; దశానన = రావణుని {దశానన - పది తలలు కలవాడు, రావణుడు}; విరామ = సంహరించిన వాడ; రఘు కులరామ = శ్రీరామ {రఘు కుల రాముడు - రఘు వంశపు రాముడు}.
3-30 ఏ పరమేశుచే... (ఉత్పలమాల).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
ఏ పరమేశుచే జగము లీ సచరాచరకోటితో సము
ద్దీపితమయ్యె, ఏవిభుని దివ్యకళాంశజు లబ్జగర్భగౌ
రీపతి ముఖ్యదేవ మునిబృందము, లెవ్వడనంతు డచ్యుతుం
డాపురుషోత్తముండు కరుణాంబుధి కృష్ణుడు వో నరేశ్వరా!

iBAT సందర్భం

పరీక్షిత్తునకు శుకమహర్షి భాగవత రహస్యాలను వివరిస్తున్నాడు. అందులో భాగంగా విదురుడు ధృతరాష్ట్రునకు బోధిస్తున్న శ్రీకృష్ణుని మహిమను ఈ క్రింది పద్యం మనకు తెలియజేస్తున్నది.

iBAT తాత్పర్యము

ధృతరాష్ట్ర మహారాజా! శ్రీకృష్ణవాసుదేవుడు సముద్రమంతటి దయగలవాడయ్యా! ఆయన పురుషోత్తముడు. ఆంటే పరమాత్మ అని వేదాలు ఎవనిని కొనియాడుతున్నాయో అటువంటివాడు. అచ్యుతుడు ఎక్కడా, ఎందునా జారుపాటులేనివాడు. అనంతుడు. అంతంలేని ఆనందమే అయినవాడు. కదలుతూ ఉండేవీ, కదలకుండా ఉండేవీ అయిన జీవరాశులతో నిండిన లోకాలన్నీ ఆ దేవునిచేతనే వెలుగొందుతూ ఉన్నాయి. లోకాలనన్నింటినీ సృష్టి చేసే బ్రహ్మదేవుడూ, లయం చేసే పరమశివుడూ, ఇంకా దేవేంద్రుడు మొదలైన దేవతలూ, జ్ఞానసంపన్నులైన మహర్షుల సముదాయాలూ ఆ మహాత్ముని కళల వలననే ఏర్పడినవారు.
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
ఏ = ఏ; పరమేశు = దేవుని {పరమేశు - సమస్తమునకు పరమ మైన ఈశ్వరుడు, కృష్ణుడు}; చేన్ = చేత; జగములు = లోకములు; ఈ = ఈ; సచరాచర = కూడి ఉన్న చరాచర జీవరాశులు; కోటి = అన్నింటి; తోన్ = తోటి; సమ = చక్కగా; ఉద్దీపితము = వెలుగునవి; అయ్యెన్ = అయినవో; ఏ = ఏ; విభుని = ప్రభువు యొక్క; దివ్య = దివ్యమైన; కళా = కళల; అంశజులు = అంశతో పుట్టినవారో; అబ్జగర్భ = బ్రహ్మ {అబ్జగర్భ - అబ్జము (పద్మము) నుండి గర్భ (పుట్టినవాడు), బ్రహ్మ}; గౌరీపతి = శివుడు {గౌరీపతి - గౌరీదేవి యొక్క భర్త, శివుడు}; ముఖ్య = మొదలగు; దేవ = దేవతల; ముని = మునుల; బృందములు = సమూహములు; ఎవ్వడు = ఎవడు; అనంతుడు = అంతము లేని వాడు; అచ్యుతుండు = నాశనము లేని వాడు; ఆ = ఆ; పురు షోత్తముండు = పురుషులలో ఉత్తముడు; కరు ణాంబుది = కరుణకు సముద్రుడు; కృష్ణుడుపో = కృష్ణుడే సుమా; నరేశ్వరా = రాజా {నరేశ్వరుడు - నరులకు ప్రభువు, రాజు}.
3-71 అట్టి సరోజాక్షుఁ... (సీసము).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
అట్టి సరోజాక్షుఁ డాత్మీయ పదభక్తు; లడవులనిడుమలఁ గుడుచుచుండ
దౌత్యంబు సేయఁ గొందఱు విరోధులు పట్టి; బద్ధునిఁ జేయ సన్నద్ధు లైన
బలహీను మాడ్కి మార్పడ లేఁడ యసమర్థుఁ; డని తలంచెద వేని నచ్యుతుండు
పరుల జయింప నోపక కాదు విద్యాభి;జన ధన మత్తులై జగతిఁ బెక్కు

(తేటగీతి)

బాధల గలంచు దుష్ట భూపతుల నెల్ల
సైన్య యుక్తంబుగా నని సంహరించు
కొఱకు సభలోన నప్పు డా కురుకుమారు
లాడు దుర్భాషణములకు నలుగఁ డయ్యె.

iBAT సందర్భం

తీర్థయాత్రలు చేసి వచ్చిన విదురుడు శ్రీకృష్ణుని ప్రియమిత్రము ఉద్ధవుణ్ణి కలుసుకున్నాడు. ఆత్రంగా శ్రీకృష్ణాదుల క్షేమవార్తలను అడుగుతున్నాడు. ఆ సందర్భంలో వెనుక కౌరవసభకు దూతగా వచ్చినప్పటి శ్రీకృష్ణవాసుదేవుని అద్భుతమైన ప్రవృత్తిని తలచుకొని యిలా అంటున్నాడు.

iBAT తాత్పర్యము

ఉద్ధవా! ఆ పుండరీకాక్షుడు అడవులలో ఇడుములు పడుతున్న, తనవారైన పాండవులను గమనించాడు. వారికోసం కౌరవుల దగ్గరకు దూతగా వెళ్ళాడు. బుద్ధిలేని కొందరు అతనిని కట్టిపడవేయాలనుకొన్నారు. స్వామివారిని అలవోకగా రూపుమాప గలడు. కానీ బలహీనునిలాగా నటించి వారిని బ్రదకనిచ్చాడు. ఎందుకంటే వారి కారణంగా దుర్మార్గులనందరినీ మట్టుపెట్టాలి. వారు తమకున్న కొద్దిపాటి చదువు, కులమూ, ధనమూ అనేవానితో పొగరెక్కి ఉన్నారు. లోకాన్ని బాధిస్తున్నారు. అట్టి దుష్టులు బంధు మిత్రపరివారంతో నాశనమైపోవాలి. దానిని మనస్సులో కుదురుకొల్పుకొని దుర్యోధనుడు మొదలైన నీచుల కాఱుకూతలను పట్టించుకోలేదు. వారిమీద అప్పటికి మాత్రం కోపాన్ని చూపలేదు.
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
అట్టి = అట్టి; సరోజాక్షుడు = కృష్ణుడు {సరోజాక్షుడు - సరోజ (పద్మము) లవంటి కన్నులున్న వాడు, కృష్ణుడు}; ఆత్మీయ = తన; పద = పాదము లందు; భక్తులు = భక్తి కలవారు; అడవులన్ = అడవులలో; ఇడుమలన్ = బాధలను; కుడుచుచున్ = పడుతూ; ఉండన్ = ఉండగా; దౌత్యంబున్ = దౌత్యము; చేయన్ = చేయుచుండగా; కొందఱు = కొంత మంది; విరోధులు = శత్రువులు; పట్టి = పట్టకొని; బద్ధునిన్ = బంధింప బడిన వానిని; చేయన్ = చేయుటకు; సన్నధులు = సిద్ధమ మైన వారు; ఐనన్ = కాగా; బలహీను = బలము లేని వాని; మాడ్కిన్ = వలె; మార్పడ లేడు = ఎదురు తిరుగ లేడు; అసమర్థుడు = చేతకాని వాడు; అని = అని; తలచెదవు = అనుకొనెదవు; ఏని = అయితే; అచ్యుతుండు = కృష్ణుడు {అచ్యుతుడు - చ్యుతము (నాశము) లేనివాడు, విష్ణువు}; పరుల = ఇతరుల, శత్రువుల; జయింపన్ = గెలుచుట; ఓపకన్ = చేతకాక; కాదు = కాదు; విద్య = విజ్ఞానము; అభిజన = వంశము; ధన = సంపదల వలన; మత్తులు గర్విస్తున్న = వారు; ఐ = అయ్యి; జగతిన్ = లోకమును; పెక్కు = మిక్కిలి;

బాధలన్ = బాధలతో; కలంచు = బాధించెడి; దుష్ట = చెడ్డ; భూపతులన్ = రాజులన్ {భూపతి - భూమికి భర్త, రాజు}; ఎల్లన్ = అందరను; సైన్య = సైన్యముతో; యుక్తంబుగాన్ = సహా; అనిన్ = యుద్ధములో; సంహరించు = అంతము చేయుట; కొఱకున్ = కోసమై; సభ = (కురు) సభ; లోన్ = లో; అప్పుడు = అప్పుడు; ఆ = ఆ; కురు = కురువు వంశము నందలి; కుమారులు = బాలురు; ఆడు = పలుకు; దుర్భాషణములు = దుర్భాషలు; కున్ = కి; అలుగడు = కోపం తెచ్చుకోని వాడు; అయ్యెన్ = అయ్యెను.
3-72 జననం బందుట లేని... (మత్తేభం).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
జననంబందుటలేని యీశ్వరుఁడుదా జన్మించు టెల్లన్ విరో
ధి నిరాసార్థము వీతకర్ముఁ డగు నద్దేవుండు గర్మప్రవ
ర్తనుఁ డౌ టెల్లఁ జరాచరప్రకట భూతశ్రేణులన్ గర్మ వ
ర్తనులం జేయఁ దలంచి కాక కలవే దైత్యారికిం గర్మముల్.

iBAT సందర్భం

విదురుడు శ్రీకృష్ణదేవుని జన్మకర్మముల రహస్యాన్ని ఉద్ధవునకు ఈవిధంగా వివరిస్తున్నాడు. గీతలో భగవంతుడు నా జన్మమూ, నా కర్మమూ దివ్యములయ్యా! అని అర్జునునకు స్వయంగా చెప్పాడు. కనుక భగవంతుని దివ్యమైన జన్మకర్మములను విదురుడు ఇలా తెలియజేస్తున్నాడు.

iBAT తాత్పర్యము

ఉద్ధవా! మనస్వామి వాసుదేవునకు పుట్టుక అనేదిలేదు. ఆయన అందరకు ఈశ్వరుడు. మఱి కృష్ణుడుగా పుట్టినాడు గదా! అంటావేమో. అది జగములకు పగవారైన దుష్టులను రూపుమాపటంకోసమే. అలాగే మనకులాగా ఆయనకు చేయవలసిన పనులేవీ లేవు. కానీ ఎన్నో కర్మములు చేస్తున్నాడు. అది ఎందుకంటే లోకాలలోని స్థావరములు, జంగమములూ అయిన ప్రాణులనందరినీ వారివారికి ఏర్పడిన క్రియలలో ఎలా మెలగాలో తెలియజేయటానికి మాత్రమే. రక్కసులను మట్టుపెట్టే మహాత్ములకు కర్మలంటూ ఉంటాయా?
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
జననంబు = పుట్టుట; అందుటలేని = పొందటం లేనట్టి; ఈశ్వరుడు = కృష్ణుడు; తా = తాను; జన్మించుటెల్లన్ = పుట్టటమంతా; విరోధి = లోకవిరుద్ధుల; నిరాసార్థము = వధించుట కోసమే; వీతకర్ముడు = కర్మలు వీడినవాడు; అగు = అయిన; ఆ = ఆ; దేవుండు = దేవుడు; కర్మప్రవర్తనుడు = కర్మలను చేయువాడు; ఔట = అగుట; ఎల్ల = అంతా; చరాచర = కదలునవి, కదలలేనివిగా; ప్రకట = వెలువడు; భూత = జీవ; శ్రేణులన్ = రాశులను; కర్మవర్తనులం = కర్మలను అనుసరించువారలనుగా; చేయ దలంచి = చేయవలెనని అనుకొని; కాక = అలా కాక పోతే; దైత్యారికిన్ = కృష్ణునికి; కర్మముల్ కలవే = కర్మలు ఉన్నాయా?
3-73 హరి నరుల కెల్లఁ... (కందము)
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
హరి నరుల కెల్లఁ బూజ్యుఁడు
హరి లీలామనుజుఁడును గుణాతీతుఁడు నై
పరఁగిన భవ కర్మంబులఁ
బొఁరయం డఁట హరికిఁ గర్మములు లీల లగున్.

iBAT సందర్భం

విదురుడు ఉద్ధవునితో శ్రీకృష్ణుని లీలాస్వరూపాన్ని గురించి యిలా చెబుతున్నాడు. ఈ పద్యం కర్మబంధంలో చిక్కుకొన్న ప్రాణులకూ, కర్మబంధాలులేని భగవంతునకూ ఉన్న భేదాన్ని చక్కగా తెలియజేస్తుంది.

iBAT తాత్పర్యము

మహానుభావా! ఉద్ధవా! కర్మవశం వలన పుట్టిన జీవులందరికీ శ్రీహరి పూజింప దగినవాడు. ఆయన కోరికోరి కొన్ని మహాకార్యాలను చేయటానికి భూమిపై పుడుతూ ఉంటాడు. అందువలననే ఆయనను లీలామనుజుడు అంటారు. జీవులందరు సత్త్వము, రజస్సు, తమస్సు అనే గుణాలనుబట్టి మెలగుతూ ఉంటారు. దానివలన వారు బంధాలను వదలించుకోలేరు. కానీ శ్రీహరి గుణాలకు లోబడినవాడుకాడు. కాబట్టి ఆయనకు కర్మబంధాల అంటుసొంటులు ఉండవు. ఆయన చేసే కర్మములు ఆ విధంగా లీలలు అవుతాయి.
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
హరి = కృష్ణుడు {హరి - పాపములను హరించు వాడు, విష్ణువు}; నరులు = మానవులు; కున్ = కు; ఎల్లన్ = అందరకి; పూజ్యుడు = పూజింప తగ్గ వాడు; హరి = కృష్ణుడు; లీలా = లీలకు మాత్రమే; మనుజుడును = మానవుడు; గుణ = గుణములకు; అతీతుడును = అతీతమైన వాడును; ఐ = అయ్యి; పరగినన్ = ప్రవర్తిల్లుటచే; భవ = సంసార; కర్మంబులన్ = కర్మములందు; పొరయడు = అంటడు; అట = అట; హరి = కృష్ణుని; కిన్ = కి; కర్మములు = కర్మములు; లీలలు = లీలలు; అగున్ = అయ్యి ఉంటాయి.
3-148 కనియెం దాపస పుంగవుం... (మత్తేభం).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
కనియెం దాపసపుంగవుండఖిలలోకఖ్యాతవర్ధిష్ణు, శో
భనభాస్వత్పరిపూర్ణ యౌవనకళాభ్రాజిష్ణు, యోగీంద్ర హృ
ద్వనజాతైక చరిష్ణు, కౌస్తుభముఖోద్య ద్భూషణాలం కరి
ష్ణు నిలింపాహితజిష్ణు విష్ణు ప్రభవిష్ణుం కృష్ణు రోచిష్ణునిన్.

iBAT సందర్భం

పరమాత్మ అయిన శ్రీకృష్ణుడు తన అవతారాన్ని చాలించిన సందర్భంలోని వింతలను వివరిస్తున్న ఘట్టం. శ్రీకృష్ణుడు సరస్వతీ నదీతీరంలో ఒక చెట్టు మొదట కూర్చున్నాడు. ఉద్ధవుణ్ణి బదరీవనానికి పొమ్మన్నాడు. కానీ అతడు పోలేక అతనినే అనుసరించాడు. అలా ఉండగా మహాభాగవతుడైన మైత్రేయమహర్షి శ్రీకృష్ణదర్శనభాగ్యాన్ని పొందటాన్ని ఈ పద్యం మనకు తెలియజేస్తున్నది.

iBAT తాత్పర్యము

తాపసులలో తలమానికం అనదగిన మైత్రేయుడు శ్రీకృష్ణవాసుదేవుని దర్శించుకున్నాడు. ఆ మహాత్ముడు లోకాలన్నింటికీ బాగా తెలిసిన ఔన్నత్యం కలవాడు. గొప్పగా ప్రకాశించే నిండైన యౌవనపు కళతో విరాజిల్లుతున్నాడు. మహాయోగుల హృదయాలనే కమలాలలో మాత్రమే సంచరించే శీలం కలవాడు. కౌస్తుభమూ మొదలైన దివ్యములైన భూషణాలతో అలరారుతున్నవాడు. ఇంకా విష్ణుమూర్తి. రక్కసులను ముక్కలు ముక్కలుగా నరికి ప్రోగులుపెట్టే శీలం కలవాడు. అంతటా వ్యాపించి ఉండేవాడు. సర్వకార్యాలనూ చక్కగా చేసే సామర్థ్యం కలవాడు. గొప్ప దేహకాంతితో విరాజిల్లేవాడు.
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
తాపసపుంగవుడు = మైత్రేయుడు; అఖిలలోకఖ్యాతవర్థిష్ణు = సమస్త లోకములచే కీర్తింపబడి అతిశయించు శీలము కల కృష్ణుని; శోభన భాస్వత్పరిపూర్ణ యౌవన కళా భ్రాజిష్ణు = శుభకరమై ప్రకాశిస్తున్న నిండుజవ్వనపు శోభచే ప్రకాశించువాడైన కృష్ణుని; యోగీంద్ర హృద్వనజాతైక చరిష్ణు = యోగులలో శ్రేష్టులైన వారి హృదయపద్మములందు ఒకడై చరించువాడైన కృష్ణుని; కౌస్తుభ ముఖోద్యద్భూషణాలంకరిష్ణు = కౌస్తుభము మొదలగు ముఖ్యమైన మిక్కిలి ప్రకాశిస్తున్న భూషణములచే అలంకరింపబడిన కృష్ణుని; నిలింపాహిత జిష్ణు = దేవతలకు శత్రువులగు రాక్షసులను జయించు శీలము కల కృష్ణుని; విష్ణున్ = కృష్ణుని; ప్రభవిష్ణున్ = సృష్టియే స్వభావముకల కృష్ణుని; కృష్ణున్ = నల్లనివానిని; రోచిష్ణున్ = ప్రకాశించు స్వభావము కలవానిని; కనియెన్ = దర్శించెను;
3-356 చారు పటీర... (ఉత్పలమాల).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
చారు పటీర హీర ఘనసార తుషార మరాళ చంద్రికా
పూర మృణాళ హార పరిపూర్ణ సుధాకర కాశ మల్లికా
సారనిభాంగశోభిత భుజంగమతల్పమునందు యోగని
ద్రారతి చెందియుండు జఠరస్థిత భూర్భువరాది లోకుడై

iBAT సందర్భం

మైత్రేయుడు విదురునకు అనేక తత్త్వవిషయాలను బోధించాడు. అందులో ప్రళయకాలంలో శ్రీమహావిష్ణువు యోగనిద్రలో ఉండే స్థితిని ఈ పద్యం అభివర్ణిస్తున్నది.

iBAT తాత్పర్యము

విదురా! శ్రీహరి ప్రళయసమయంలో మహాసముద్రంలో శేషశయ్యమీద పవ్వళించి యోగనిద్రలో హాయిగా ఉంటాడు. ఆ శేషుడు ఎంత తెల్లచల్లగా ఉంటాడో చెబుతాను. విను. మంచిగందంలాగా, వజ్రంలాగా, కర్పూరంలాగా, మంచుతుంపురులలాగా, హంసలాగా, వెన్నెలలాగా, తామరతూడులలాగా, ముత్యాలహారంలాగా, నిండు చందురునిలాగా, రెల్లుపూవులలాగా, మల్లెపూవులలాగా ఉంటాడు. అలా తెల్లని కాంతులను విరజిమ్ముతున్న ఆ విష్ణుమూర్తి ఆదిశేషుణ్ణి పానుపుగా చేసికొని పవ్వళించి ఉన్నాడు. ఆయన కడుపులో భూలోకం, భువర్లోకం, స్వర్లోకం మొదలైన లోకాలన్నీ చల్లగా ఉన్నాయి.
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
చారు = చక్కటి; పటీర = చందనము, మంచిగంధము; హీర = వజ్రము; ఘనసార = కర్పూరము; తుషార = మంచు బిందువులు; మరాళ = హంస; చంద్రికాపూర = నిండు వెన్నెల; మృణాళ = తామర తూడు; హార = ముత్యాల హారము; పరిపూర్ణ = నిండుపున్నమి నాటి; సుధాకర = చంద్రుడు; కాశ = రెల్లు పువ్వు; మల్లికా = మల్లెపూల; సార = సారము; నిభ = సాటి రాగల; అంగ = శరీరముతో; శోభిత = శోభించు చున్న; భుజంగమ = పెద్ద సర్పము అను (ఆదిశేషుడు); తల్పమున్ = పాన్పు; అందున్ = పైన; యోగ నిద్రా = యోగనిద్ర యందు; రతిన్ = ఆసక్తిని; చెంది = పొంది; ఉండున్ = ఉండును; జఠర = ఉదరమున; స్థిత = ఉన్నట్టి; భూర్భువ రాది లోకుండు = ముల్లోకములును ధరించిన వాడు {భూర్భువరాది - భూ భువర్ సువర్ లోకములు మూడు}; ఐ = అయ్యి;
3-513 వర వైకుంఠ... (మత్తేభం).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
వర వైకుంఠము సారసాకరము; దివ్యస్వర్ణ శాలాంక గో
పుర హర్మ్యావృత మైన తద్భవన మంభోజంబు; తన్మంది రాం
తర విభ్రాజిత భోగి గర్ణిక; దదుద్యద్భోగ పర్యంకమం
దిరవొందన్ వసియించు మాధవుఁడు దా నేపారు భృంగాకృతిన్.

iBAT సందర్భం

సనకసనందనాది జ్ఞానమూర్తులు ఏ అపేక్షలూ లేనివారు. కేవలం ఆనందం కోసం శ్రీమహావిష్ణువును దర్శించుకొనిపోదామని వైకుంఠ మహానగరానికి వెళ్ళారు. వారు చేరుకొంటున్న వైకుంఠం ఎలా ఉన్నదో వివరిస్తున్నది యీ పద్యం.

iBAT తాత్పర్యము

వైకుంఠం చాలా మేలైనపురం. అది ఒక పద్మాల కొలను అనుకొంటే అందులోని పసిడి గోపురాలతో కూడిన మేడల మధ్యనున్న శ్రీ మహావిష్ణువు ఉండే భవనం ఒక గొప్ప పద్మంలాగా ఉన్నది. ఆ భవనం లోపల విరాజిల్లుతున్న ఆదిశేషుడు, విష్ణువునకు సెజ్జగానుండి పద్మంలోని దుద్దులాగా కానవస్తున్నాడు. పైకి చక్కగా ఎత్తిపట్టి ఉన్న ఆ శేషుని తలలనే పానుపు మీద మాధవుడు మకరందాన్ని తనివితీరా గ్రోలటానికి వచ్చిన తుమ్మెదలాగా కనపడుతున్నాడు.
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
వర = లోకోత్తరమైన; వైకుంఠపురము = వైకుంఠము అను నగరము; సార సాకరము = ఒక సరస్సు; దివ్య = దివ్యమైన; స్వర్ణ = బంగారపు; శాలాంక = మండపాల గోడలు; గోపుర = గోపురములు; హర్మ్య = మేడలు; ఆవృతమైన = కూడినదై; తత్ = ఆ; భవనమంభోజంబు = మందిరము పద్మమువంటిది; తన్మందిరాంతర = ఆ మందిరము లోపల; విభ్రాజిత = విలసిల్లుతున్న; భోగికర్ణిక = ఆదిశేషుడు; తత్ = ఆ; ఉద్యత్ = ఎత్తిన; భోగ = పడగలు కల; పర్యంకమందు = శయనతల్పమునందు; ఇరవొందన్ = నెలకొని; వసియించు = ఉండు; మాధవుడు = విష్ణుమూర్తి; తాన్ = అతను; భృంగాకృతిన్ = తుమ్మెదవలె; ఏపారు = అతిశయిస్తున్నాడు.
3-537 నిఖిల మునీంద్ర... (సీసము).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
నిఖిల మునీంద్ర వర్ణిత సస్మితప్రస; న్నాననాంబుజముచే నలరు వాఁడు
విశ్రుత స్నేహార్ద్ర వీక్షణ నిజభక్త;జన గుహాశయుఁ డనఁ దనరు వాఁడు
మానిత శ్యామాయమాన వక్షమున నం;చిత వైజయంతి రాజిల్లు వాఁడు
నతజనావన కృపామృత తరంగితము లై; భాసిల్లు లోచనాబ్జముల వాఁడు

(తేటగీతి)

నఖిల యోగీంద్ర జన సేవ్యుఁ డైనవాఁడు
సాధు జనముల రక్షింపఁజాలువాడు
భువనచూడా విభూషణభూరిమహిమ
మించి వైకుంఠపురము భూషించువాఁడు.

iBAT సందర్భం

వైకుంఠంలో శేషశయ్య మీద పవ్వళించియున్న శ్రీమహావిష్ణువును మన కన్నులకు కట్టేవిధంగా వర్ణిస్తున్నాడు పోతన మహాకవి.

iBAT తాత్పర్యము

వైకుంఠంలో ఉన్న శ్రీమహావిష్ణువు గొప్ప మునులందరూ వర్ణించే చిరునవ్వుతో కూడిన ప్రసన్నమైన పద్మంవంటి మోముతో అలరారుతున్నారు. ప్రసిద్ధమైన చెలిమితో చెమ్మగిల్లిన కన్నులు ఉన్న తన భక్తజనులకు గుహవలె రక్షణ కల్పించే హృదయం కలవాడా అన్నట్లు ఉన్నాడు. ఆ దేహకాంతి చూడముచ్చటగా ఉంటుంది. అటువంటి దేహంలోని వక్షో భాగంలో కాంతులను విరజిమ్ముతున్న వైజయంతి అనే పూలమాల విరాజిల్లుతున్నది. తనకు మ్రొక్కులు చెల్లించే జనులను కాపాడే దయ అనే అమృతం అలలుఅలలుగా పైకి ఉబుకుతున్నదా అన్నట్లున్న పద్మాలవంటి కన్నులతో ప్రకాశిస్తున్నాడు. యోగివర్యులందరూ ఆయనను సేవించుకుంటూ అన్నివైపులా కూర్చున్నారు. ఆ వైకుంఠపురం భూమికంతటికీ ఒక గొప్ప అలంకారం అనుకుంటే దానికి అలంకారంగా వెలిగిపోతూ ఉన్న మహనీయుడు ఆ శ్రీహరి .
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
నిఖిల = సమస్తమైన; ముని = మునులలో; ఇంద్ర = శ్రేష్టుల చేత; వర్ణిత = కీర్తింప బడు; సస్మిత = చిరునవ్వుతో కూడిన; ప్రసన్న = ప్రసన్నమైన; ఆనన = మోము అనెడి; అంబుజము = పద్మము; చేన్ = చేత; అలరు వాడు = ఒప్పు వాడు; విశ్రుత = ప్రసిద్ది కెక్కిన; స్నేహ = ప్రేమతో; ఆర్ద్ర = చెమ్మగిలిన; వీక్షణ = కన్నులు కల; నిజ = తన; భక్త = భక్తు లైన; జన = జనుల; గుహా = హృదయము లందు; శయుడు = నివసించు వాడు; అనన్ = అనగా; తనరు వాడు = అతిశయించు వాడు; మానిత = గౌరవింప బడిన; శ్యామాయమాన = నల్లని విశాల మైన; వక్షమునన్ = వక్ష స్థలమున; అంచిత = అలంకరింప బడిన; వైజయంతి = వైజయంతి అను మాలచేత; రాజిల్లు వాడు = విరాజిల్లు వాడు; నత = స్తుతిస్తున్న; జన = జనులను; అవన = రక్షించు నట్టి; కృపా = దయ అను; అమృత = అమృతంతో; తరంగితములు = తొణుకు చున్నవి; ఐ = అయ్యి; భాసిల్లు = ప్రకాశించు; లోచన = కన్నులు అను; అబ్జముల వాడున్ = పద్మములు కల వాడును;

అఖిల = సమస్త మైన; యోగి = యోగులలో; ఇంద్ర = ఉత్తము లైన; జన = వారిచే; సేవ్యుండు = సేవింపబడు వాడు; ఐన = అయిన; వాడు = వాడు; సాధు = మంచి; జనములన్ = వారిని; రక్షింపన్ = రక్షించుటకు; చాలువాడు = సమర్థుడు; భువన = సకల భువనములకు; చూడావిభూష = శిరోమణి అను ఆభరణము వంటి; భూరి = గొప్ప; మహిమన్ = మహిమతో; మించి = అతిశయించి; వైకుంఠ = వైకుంఠము అను; పురమున్ = పురమున; భూషించు వాడు = ఆభరణము వంటివా డు.
3-534 కటి విరాజిత... (సీసము).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
కటి విరాజిత పీత కౌశేయ శాటితో; వితత కాంచీగుణ ద్యుతి నటింప
ఆలంబి కంఠహారావళి ప్రభలతోఁ; గౌస్తుభ రోచులు గ్రందు కొనఁగ
నిజ కాంతి జిత తటిద్ర్జ కర్ణకుండల; రుచులు గండద్యుతుల్ ప్రోదిసేయ
మహనీయ నవ రత్నమయ కిరీటప్రభా; నిచయంబు దిక్కుల నిండఁ బర్వ

(తేటగీతి)

వైనతేయాంస విన్యస్త వామహస్త
కలిత కేయూర వలయకంకణము లొప్ప
నన్య కరతల భ్రమణీ కృతానుమోద
సుందరాకార లీలారవింద మమర.

iBAT తాత్పర్యము

నడుముమీద మెరిసిపోతున్న పట్టుపీతాంబరం మీద మొలత్రాడు దీప్తి చిందులు త్రొక్కుతున్నది. చాలా పొడవుగా వ్రేలాడుతున్న హారాల కాంతులను కౌస్తుభమణి కాంతులు మించిపోతున్నాయి. తన కాంతులనే మెరపుల గుంపులను జయించిన చెవులకు ఆభరణాలైన కుండలాల కాంతులను చెక్కిళ్ళ వెలుగులు మరింత పెంపొందిస్తున్నాయి. చాలా గొప్పవి అయిన తొమ్మిది రకాల రత్నాలు పొదిగిన కిరీటం ప్రభలు దిక్కులందంతటా వ్యాపిస్తున్నాయి. విలాసంగా ఆస్వామి తన పాదాలదగ్గర ఉన్న గరుత్మంతుడి భుజంమీద ఎడమ చేతిని ఉంచాడు. ఆ చేతికున్న వలయాలు, కంకణాలు, కేయూరాలూ వెలుగులను వెదజల్లు తున్నాయి. రెండవ చేతితో ఒక సుందరమైన పద్మాన్ని విలాసంగా త్రిప్పుతూ ప్రకాశిస్తున్నాడు ఆ స్వామి.
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
కటి = మొల ప్రాంతమున; విరాజిత = విరాజిల్లు తున్న; పీత = పచ్చని; కౌశేయ = పట్టు; శాటి = వస్త్రము; తోన్ = తో; వితత = మించు తున్న; కాంచీ గుణ = మొల తాడు; ద్యుతి = ప్రకాశము; నటింపన్ = విరజిమ్ముతుండగా; ఆలంబి = వేలాడే; కంఠ = మెడలోని; హార = హారముల; ఆవళి = వరుసలు యొక్క; ప్రభలన్ = ప్రకాశము; తోన్ = తో; కౌస్తుభ = కౌస్తుభ మణి; రోచులు = కాంతులు; క్రందు కొనగన్ = కమ్ముకొనగా; నిజ = తన; కాంతి = ప్రకాశముచే; జిత = జయింప బడిన; తటిత్ = మెరుపు తీగల; వ్రజ = సమూహములు కల; కర్ణ = చెవి; కుండల = కుండలముల; రుచులు = కాంతి; గండ = చెక్కిళ్ల; ద్యుతుల్ = కాంతులు; ప్రోదిసేయన్ = కలిసి పోగా; మహనీయ = గొప్ప; నవరత్న = నవ రత్నములు {నవ రత్నములు - తొమ్మిది జాతుల మణులు, 1 మౌక్తికము (ముత్యము) 2 పద్మరాగము (కెంపు) 3 వజ్రము 4 ప్రవాళము (పగడము) 5 మరకతము (గరుడ పచ్చ, పచ్చ) 6 నీలము 7 గోమేధికము 8 పుష్యరాగము 9 వైడూర్యము}; మయ = పొదిగిన; కిరీట = కిరీటము యొక్క; ప్రభా = కాంతుల; నిచయంబున్ = సమూహములు; దిక్కులన్ = నలుది క్కులను {నలుదిక్కులు - తూర్ప దక్షిణము పడమర ఉత్తరములు}; నిండ = నిండుగా; పర్వన్ = వ్యాపించగా;

వైనతేయ = గరుత్మంతుని {వైనతేయుడు - వినతా దేవి యొక్క పుత్రుడు, గరుత్మంతుడు}; అంస = మూపు పై; విన్యస్త = ఉంచబడిన; వామ = ఎడమ; హస్త = చేతికి; కలిత = ఉన్నట్టి; కేయూర = భుజకీర్తులు; వలయ = మురుగులు; కంకణముల్ = కంకణములు; ఒప్పన్ = ఒప్పి యుండగా; అన్య = ఇంకొక; కరతల = అరచేతిలో; భ్రమణీ కృత = తిప్పుతూ ఉన్నట్టి; అనుమోద = సంతోషముతో కూడిన; సుందర = అందమైన; ఆకార = ఆకారముతో; లీలన్ = లీల కైన; అరవిందము = పద్మము; అమరన్ = అమరి ఉండగా.
3-861 భూరి మదీయ... (ఉత్పలమాల).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
భూరి మదీయమోహతమముం బెడబాప సమర్థులన్యులె
వ్వారలు నీవు కాక? నిరవద్య! నిరంజన! నిర్వికార! సం
సారలతాలవిత్ర! బుధసత్తమ! సర్వశరణ్య! ధర్మవి
స్తారక! సర్వలోక శుభదాయక! నిత్యవిభూతి నాయకా!

iBAT సందర్భం

తృతీయ స్కంధంలో చాలా భాగం విదుర మైత్రేయుల సంవాదం. మైత్రేయుడు విదురునకు కపిల, దేవహూతుల సంవాదాన్ని తెలియజేశాడు. అందులో తల్లి దేవహూతి కొడుకు కపిలుని వలన తత్త్వజ్ఞానం పొందిన సందర్భంలోని ఒక ఆణిముత్యాన్ని గమనిద్దాం.

iBAT తాత్పర్యము

నాయనా! కపిలా! నన్ను చాలా ఎక్కువైన అజ్ఞానం అనే చీకటి క్రమ్ముకొని ఉన్నది. దానిని తొలగించివేయటానికి సమర్థులు నీకంటె వేరైనవారు ఎవ్వరూలేరు. ఎందుకంటే నీవు ఏ దోషాలూ లేనివాడవు. ఏ అంటుసొంటులూ లేనివాడవు. ఏ వికారాలూ నీకు లేవు. సంసారం అనే తీగలను కోసివేయగల కొడవలివంటివాడవు నీవు. సర్వమూ తెలిసినవారిలో మొదటి స్థానం నీది. అందరకూ నీవే దిక్కు. ధర్మాన్ని పెంపొందించే దైవస్వరూపుడవు నీవు. అన్ని లోకాలకూ శుభాలను ఇవ్వగలవాడవు. ఎన్నటికీ చెడిపోని మహిమలకు నాయకుడవు.
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
నిరవద్య = లోపములు లేనివాడా; నిరంజన = అసహాయ దర్శనుడా; నిర్వికార = మనోవికారములు లేనివాడా; సంసార లతా లవిత్ర = సంసారమను లతలకు కొడవలి వంటివాడా; బుధసత్తమ = జ్ఞానులలో ఉత్తముడా; సర్వశరణ్య = సర్వులకును శరణ్యమైన వాడా; ధర్మవిస్తారక = ధర్మమును విస్తరించువాడా; సర్వలోక శుభదాయక = సమస్త లోకములకు శుభములు కలిగించువాడా; నిత్యవిభూతి నాయకా = శాశ్వతమైన వైభవములను నడపువాడా; భూరి = అత్యధికమైన {భూరి - 1 తరవాత 34 సున్నాలు ఉండు సంఖ్య. అదే కోటి అయితే 7 సున్నాలే}; మదీయ = నా యొక్క; మోహ తమమున్ = మోహము అనెడి చీకటిని; ఎడబాప = దూరముచేయుటకు; సమర్థులు = చేయగలవారు; నీవ కాక = నీవు తప్ప; అన్యులు = ఇతరులు; ఎవ్వారలు = ఎవరు కలరు;
3-952 హరి మంగళ గుణకీర్తన... (కందము).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
హరి మంగళ గుణకీర్తన
పరుఁడై తగ నార్జవమున భగవత్పరులన్
గర మనురక్తి భజించుట
నిరహంకారమున నుంట నిశ్చలుఁ డగుటన్

iBAT సందర్భం

కపిలుడు సర్వజ్ఞానాలూ నిండుగా ఉన్నవాడు. తల్లి దేవహూతికి పరమాత్మను చేరుకోవటానికి చెందిన అన్ని యాగాలనూ బోధించాడు. అందులో భక్తియోగాన్ని గురించి తెలుపుతూ ఇలా అంటున్నాడు.

iBAT తాత్పర్యము

తల్లీ! నారాయణునివన్నీ మంగళగుణాలే. వానిని కొనియాడుతూ ఉండటమే తన బ్రతుకు అనుకోవాలి సాధకుడు. భగవంతుని భక్తియేతప్ప మరొకటి పట్టనివారిని భాగవతులు అంటారు. అట్టివారి విషయంలో కల్లాకపటాలు లేకుండా, అనురాగంతో వారికి సేవలందిస్తూ ఉండాలి. అహంకారం అంటే నేనే గొప్ప అనుకోవటం. అది అణువంతైనా లేకుండా ప్రవర్తించాలి. భక్తి విషయంలో చపలచిత్తం లేకుండా మెలగాలి.
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
హరి = విష్ణు దేవుని; మంగళ = శుభకరమైన; గుణ = గుణములను; కీర్తన = స్తోత్రము లందు; పరుడు = నిమగ్న మైన వాడు; ఐ = అయ్యి; తగన్ = అవశ్యమున్; ఆర్జవమునన్ = ఋజువర్తనలతో; భగవత్ = భగవంతుని; పరులన్ = భక్తులను; కరము = మిక్కిలి; అనురక్తిన్ = ఇష్టముతో; భజించుట = కొలచుట; నిరహంకారమునన్ = అహంకారము లేకుండగ; ఉంటన్ = ఉండుట; నిశ్చలుండు = నిశ్చలముగ ఉండు వాడుగ; అగుటన్ = అగుట.
3-955 అనిశము సర్వభూత... (చంపకమాల).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
అనిశము సర్వభూతహృదయాంబుజవర్తి యనందనర్చు నీ
శునను నవజ్ఞచేసి మనుజుం డొగి మత్ర్పతిమార్చనా విడం
బనమున మూఢుడై యుచితభక్తిని నన్ను భజింపడేని అ
మ్మనుజుడు భస్మకుండమున మానక వేల్చిన యట్టి వాడగున్.

iBAT సందర్భం

కపిలాచార్యుడు తన తల్లి దేవహూతికి భక్తియోగాన్ని ఇంకా ఇలా వివరిస్తున్నాడు.

iBAT తాత్పర్యము

అమ్మా! పరమాత్ముడనైన నేను సర్వకాలాలలో ప్రాణులందరి హృదయపద్మాలలోనే ఉంటాను. ఊరకనే ఉండటంకాదు. పరిపాలిస్తూ ఉంటాను. అట్టి నన్ను కొంచెంపాటి జ్ఞానంకూడాలేని మనిషి లెక్కచెయ్యడు. కానీ నా విగ్రహాలను ముందుపెట్టుకొని లోకం మెప్పును ఆశిస్తూ మూఢుడై మెలగుతూ ఉంటాడు. అది సరియైన భక్తికాదు. ఆ విధంగా ప్రవర్తించేవాడు బూడిదరాశిలో హోమద్రవ్యాలను వేసేవాడవుతాడు. జ్వాలలతో అలరారుతున్న అగ్నిలో హవ్యాలను వేయాలి. కానీ బూడిదలో వేస్తే అది పనికిమాలినదే అవుతుంది కదా!
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
అనిశమున్ = నిత్యమును; సర్వభూత = సమస్తమైన; భూత = జీవుల; హృదయ = హృదయములను; అంబుజ = పద్మములందు; వర్తియనన్ = మెలగెడు వాడనగా; తనర్చు = అతిశయించు; ఈశున్ = భగవంతుని; నను = నన్ను; అవజ్ఞ = అవమానము; చేసి = చేసి; మనుజుండు = మానవుడు; ఒగిన్ = ఆడంబరముగ; మత్ = నా; ప్రతిమ = బొమ్మలను; అర్చనావిడంబనమున = పూజిస్తూ మోసగించుచు; మూఢుడై = మూర్ఖుడై; ఉచిత భక్తిన్ = తగిన భక్తితో; నన్ను = నన్ను; భజింపడేని = కొలువనట్లైతే; ఆ = ఆ; మనుజుండు = మానవుడు; భస్మకుండమునన్ = బూడిదగుంటలో; మానక = విడువక; వేల్చినట్టి = హోమము చేసినట్టి; వాడగున్ = వాడు అగును.
3-984 - అనయమును భువన రక్షణ…
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
అనయమును భువనరక్షణ
మునకై స్వేచ్ఛానురూపమున పుట్టెడి వి
ష్ణుని భయవిరహితమగు పద
వనజయుగం బర్థి కొల్తు వారనిభక్తిన్

iBAT సందర్భం

కపిలమహర్షి తల్లికి గర్భంలో పిండం ఎలా ఏర్పడుతుందో చెప్పాడు. ఆ వరుసలో తల్లిగర్భంలో ఉన్న జీవుడు భగవంతుణ్ణి ఎలా స్తుతిస్తాడో అనే విషయాన్ని కూడా వివరిస్తున్నాడు.

iBAT తాత్పర్యము

ఆ శ్రీ మహావిష్ణువు ఎల్లకాలాలలో లోకాలన్నింటినీ కాపాడటంకోసం తన యిష్టాన్ని బట్టి అవతరిస్తూ ఉంటాడు. ఆ మహాత్ముని పాదాలు పద్మాలవంటివి. వానిని ఆశ్రయిస్తే సంసారభయం తొలగిపోతుంది. నిశ్చలమైన భక్తితో ఆ పాదపద్మాలను నేను పూజించుకొంటూ ఉంటాను.
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
అనయమును = ఎల్లప్పుడు; భువన = లోకములను; రక్షణమునకై = కాపాడుట కొరకై; స్వేచ్ఛానురూపమున = తన యిష్టమైన రూపములో; పుట్టెడి = అవతరించెడి; విష్ణుని = ఆ విష్ణుదేవుని; భయవిరహితమగు = భయము తొలగించునట్టి; పదవనజ యుగంబు = పదములనే పద్మాలను; అర్థి = కోరికతో; వారని భక్తిన్ = నిశ్చలమైన భక్తి తో; కొల్తు = కొలుస్తూ ఉంటాను.
3-994 భర మగుచున్న... (చంపకమాల).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
భరమగుచున్న దుర్వ్యసనభాజనమై, ఘనదుఃఖ మూలమై
యరయగ పెక్కుతూంట్లు గలదై క్రిమిసంభవమైన యట్టిదు
స్తరబహుగర్భవాసముల సంగతి మాన్పుటకై భజించెదన్
సరసిజనాభ భూరిభవసాగరతారక పాదపద్మముల్

iBAT సందర్భం

తల్లిగర్భంలో పడి పెక్కు కష్టాలు అనుభవిస్తున్న జీవుడు పరమాత్మను పరమభక్తితో ఆరాధించటం తప్ప మరొక గతిలేదనుకుంటూ ఉంటాడని కపిలుడు దేవహూతికి చెబుతున్నాడు.

iBAT తాత్పర్యము

అయ్యయ్యో! తల్లిగర్భంలో ఉండటం ఎంత ఘోరమైన విషయం! ఎందుకంటే దానిని భరించటం చాలాకష్టం. అది చాలాచాలా వ్యసనాలకు పాదు. గొప్పదుఃఖాలకు మూలం. అన్నీ చిల్లులే. అంతేనా అక్కడ అసహ్యమైన సూక్ష్మజీవులు పుట్టి తనచుట్టూ తిరుగుతూ బాధిస్తూ ఉంటాయి. దానినుండి తప్పించుకోవటం తేలిక పని కాదు. పైగా అటువంటవి లెక్కపెట్టటానికి కూడా సాధ్యంకానివి. అటువంటి మహాభయంకరమైన దుఃఖాన్ని తొలగించుకోవటంకోసం శ్రీ మహావిష్ణువు పాదపద్మాలను నిరంతరంగా సేవించుకొంటూ ఉంటాను. అవేకదా చాలా పెద్దది అయిన సంసారమనే సముద్రంనుండి జీవుణ్ణి తరింపజేసేవి!
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
భరమగుచున్న = భారమైనదియు; దుర్వ్యసన = చెడ్డ బాధలకు; భాజనమై = నెలవై; ఘన = అత్యధికమైన; దుఃఖమూలమై = దుఃఖమునకు కారణమై; అరయగ = తెలియగ; పెక్కు = అనేకమైన; తూంట్లు = కన్నములు; కలదై = ఉన్నదై; క్రిమి = క్రిములు; సంభవమైన = పుట్టునదైన; అట్టి = అటువంటి; దుస్తర = దాటరాని; బహు = అనేక; గర్భవాసముల్ = గర్భములందు వసించుటతో; సంగతి = కూడుటను; మాన్పుట కై = మానునట్లు చేయటంకోసం; భజించెదన్ = కొలచెదను; సరసిజనాభ = నారాయ ణుని; పాద = పాదములు అనెడి; పద్మముల్ = పద్మములు; భూరి = మిక్కిలి పెద్దదైన; భవ = సంసారము అనెడి; సాగర = సముద్రమును; తారక = తరింపజాలినవి.
3-1002 ధన పశు పుత్ర... (చంపకమాల).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
ధనపశుపుత్ర మిత్ర వనితా గృహకారణభూతమైన యీ
తనువున నున్నజీవుడు పదంపడి యట్టి శరీరమెత్తినన్
అనుగతమైన కర్మఫల మందగపోవకరాదు, మింటబో
యిన భువి దూఱినన్ దిశలకేగిన ఎచ్చటనైన దాగినన్.

iBAT సందర్భం

పుట్టినజీవికి వరుసగా బంధాలు పెరిగిపోతాయి. మొదట ఆలు, తరువాత పిల్లలూ, ఇల్లూవాకిలీ, గొడ్డూగోదా ఏర్పడతాయి. అవన్నీ జీవుణ్ణి సంసారంలో కట్టిపడవేసి భగవంతుణ్ణి గుర్తించకుండా చేస్తాయి. అది ఒక భయంకరమైన చావు. దీనిని తెలుసు కోవాలి అని తల్లికి కపిలుడు తెలియజేస్తున్నాడు.

iBAT తాత్పర్యము

ఒక్కమారు సంసారమనే ఊబిలో చిక్కుకొన్న జీవుని అవస్థ ఎలా ఉంటుందో, అమ్మా! గమనించు. వాడు ధన సంపాదనకోసం పాట్లుపడుతూ ఉంటాడు. పశువులు కావాలి. కొడుకులు, చెలికాండ్రు, స్త్రీలు, కొంపలు ఏర్పరచుకొంటూ ఉంటాడు. దీనికి మూలకారణం ఈ దేహం. అందులో ఉన్న జీవుడు అది పోయిన తరువాత కూడా దాని బంధాలను పోగొట్టుకోలేడు. ఆకాశంలోనికి ప్రవేశించినా, భూమిలో దూరినా, దిక్కులకు పాఱినా, ఎక్కడ దాక్కున్నా కూడా వెనుక ప్రోగుచేసుకొన్న ఫలం వెంటతగులుకొని వస్తూనే ఉంటుంది. మళ్ళీ మరొక శరీరాన్ని పొందుతూ ఉంటాడు
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
ధన = సంపద; పశు = పశువులు; పుత్ర = పుత్రులు; మిత్ర = మిత్రులు; వనితా = భర్య; గృహ = నివాసము లకు; కారణ భూతము = కారణాంశముగ; ఐన = ఉన్నట్టి; ఈ = ఈ; తనువునన్ = దేహమున; ఉన్న = ఉన్నట్టి; జీవుడు = జీవుడు, దేహి; పదంపడి = తరవాత; అట్టి = అటువంటి; శరీరమున్ = దేహమున; ఎత్తి = ధరించినను; అనుగతము = అనుసరించునది; ఐన = అయిన; కర్మ = కర్మముల; ఫలమున్ = ఫలితమును; అందకన్ = అనిభవించ కుండగా; పోవగ రాదు = పోవుట వీలుకాదు; మిన్వున్ = ఆకాశమునకు; ప్రాకినన్ = వెళ్ళినను; భువిన్ = భూమి లోనికి; దూరినన్ = దూరిపోయిన; దిశల్ = దిక్కుల; కున్ = కు; ఏగినన్ = పారిపోయిన; ఎచ్చటన్ = ఎక్కడ; ఐనన్ = అయినా; డాగినన్ = దాగు కొనినను.
3-1028 నీ నామస్తుతి... (కందము).
iBAA పద్య గానం
iBAP పద్యము
నీనామస్తుతి శ్వపచుం
డైనను జిహ్వాగ్రమందు ననుసంధింపన్
వానికి సరి భూసురుడుం
గానేరడు చిత్ర మిది జగంబుల నరయన్

iBAT సందర్భం

కర్దమ ప్రజాపతి యిల్లాలు దేవహూతి సాక్షాత్తూ విష్ణుని అవతారమే అయిన తన కొడుకు కపిలుని వలన పరమార్థజ్ఞానం అంతా ఆకళింపు చేసుకొన్నది. ఆనందంతో ఆ మహాత్ముని స్తోత్రం చేస్తున్నది.

iBAT తాత్పర్యము

కుమారా! కపిలుని రూపంతో కానవస్తున్న పరమాత్మా! కుక్కమాంసం వండుకొని తింటూ బ్రతికే నీచుడయినా నీ నామాలను తన నాలుక కొనమీద భద్రంగా ఉంచుకొని స్తుతిస్తే, అట్టివానికి, గొప్ప పుట్టుక కలవాడనని అహంకరించే బ్రాహ్మణుడు కూడా సాటిరాడు. గమనిస్తే ఇది ఈ లోకాలలో చాలా చిత్రమైన విషయం సుమా!
iBAPP ప్రతిపదార్ధము
నీ = నీ యొక్క; నామ = నామములను; స్తుతి = స్తుతించుట; శ్వపచుండు = నీచ కులస్తుడు {శ్వపచుడు - కుక్కలను వండుకొని తినువాడు, నీచ కులస్తుడు}; ఐనను = అయినను; జిహ్వ = నాలుక; అగ్రము = చివర; అందుననున్ = లోనైను; సంధింపన్ = తగిలించిన ఎడల; వానికిన్ = వానికి; సరి = సమానమైన వాడు; భూసురుడున్ = బ్రాహ్మణుడును {భూసురుఢు - భూమికి సురుడు (దేవత), బ్రాహ్మణుడు}; కానేరడు = కాలేడు; చిత్రము = విచిత్ర మైనది; ఇది = ఇది; జగంబులన్ = లోకములో; అరయన్ = పరిశీలించినచో.